Bugün İslam dünyası ve Osmanlı üzerinde tefekkür edenlerin modernleşme boyunca kabul edilen rükünler etrafında yaptıkları tahlil ve tenkitler; şüphesiz geriye doğru İslam dünyasının geçirmiş olduğu tecrübeyi esas almaktadır. Acil ve pratik olarak vasıflandırılan bu çözüm ve usulün aynı zamanda fayda fikri etrafında neşvünema bulması hem bu devrin klişelerini belirlemiş hem de geçmişin okunma ve kurgulanma biçimini tayin etmiştir.

Son dönem Osmanlı düşüncesinde irade meselesinin ele alınış ürünlerinden hareketle Osmanlı dünyasındaki arayışları II. Meşrutiyet merkez olmak üzere ele almayı hedeflemektedir. İrade meselesi ve etrafındaki kavramların modernleşme boyunca seyrini takip etmeyi ve Osmanlı ulema ve mütefekkirlerinin bu arayışlar esnasında İslam'a ve Allah-insan ilişkilerine bakışlarında ifadesini bulan itikad siyaset tarih ve daha ötesinde "Müslüman" telakkisini tarif etme çabalarını tahlil etmeyi hedeflemektedir.