Tanzimat  dönemi  yazarı  Nâmık  Kemal'in Cezmi romanı anıtsal bir "çağ romanı" örneğidir.  Yapıtta  Osmanlı  devletinin  yükselişinin  doruğu  sayılan  ama  yıkılışının  tohumlarını  da  içinde  taşıyan  XVI.  yüzyılda geçen olaylar her ikisi de tarihte gerçekten yaşamış olan Cezmi'nin ve Kırım Hanı Âdil Giray'ın başından geçen serüvenlere koşut olarak  ve  tarihe  uygun  bir  anlatımla  verilmiştir. Tarihsel olaylar ve siyasal entrikalar Perihan'ın  Âdil  Giray'a  duyduğu  saf  ve  temiz Şehriyâr'ınsa tutkulu ve ikiyüzlü aşkları Coşumculara özgü bir biçemle ve ustalıkla anlatılmaktadır.