Bu kitapta başlarda sıra ile Emevîler, Abbâsîler ve Endülüs ele alınmış, Endülüsün ardından -ivme kaybederek de olsa- bölgede İslâm kültür ve medeniyetini sürdüren Murâbıtlar, Muvahhidler ve Benî Ahmere (Nasrîler-Gırnata Sultanlığı) de kısa kısa yer verilmiştir. Bu ciltte ele alınan ve İslâm tarihinde önemli bir yer tutan Müslüman devletler, önce siyasî tarih açısından işlenmiş, daha sonra özet olarak idarî hayatla ilmî ve kültürel değerler üzerinde durulmuştur. Bilindiği gibi bir konunun gerek konuşarak gerekse yazarak özet anlatımı, pek kolay değildir. Çünkü tarihte derin izler bırakmış uzun soluklu devletlerin siyâsî, dinî, sosyal, kültürel yapılarını tek ciltte eskilerin deyimiyle efrâdını cami ağyarını mani bir biçimde nihaî mükemmeliyetle ortaya koymak zordur. Ancak okuyucunun ilk üç ciltte alışageldiği üslupla dördüncü cildin yazılması doğrultusundaki ısrarlı isteği, bizi bu zor özet yazımı gerçekleştirmeye sevk etmiştir. Bu bağlamda maksada uygun bir eserin ortaya çıkmış olması en samimi temennimizdir.