Mehmet Başaran Özgürleşme Eylemi Köy Enstitüleri'nde okuduğu ve yükseğini de bitirdiği Cumhuriyet tarihinin en önemli eğitim uygulaması olan köy enstitülerini ve eğitim kavramını irdeliyor. Köy çocuklarına yönelik ve kırsal kesim için tasarlanan köy enstitülerinin ortaya çıkışını öğrenci-öğretmen ilişkisini okuma olanağından uzak köy çocuklarına sunulan olanağı ve bunun değerlendirilişini enstitülerin işleyişini ve içerdiği eğitim-öğretim konularını sergiliyor. Enstitülerde gerçekleşen gerek doğaya yönelik gerekse kültüre yönelik imece'yi ve etkinlikleri öğrencilerin ürünlerini ve yaratıcılığını örneklendiriyor. Bu tarihsel eğitim atılımında dönemin kültür olgusuyla birlikte öne çıkan kişilerin özellikle uygulamanın mimarı olan İsmail Hakkı Tonguç Hasan Âli Yücel Ferit Oğuz gibi aydınların büyük çabalarını özverilerini aktarıyor. 
Köy çocuklarının bilinçlenmesinden okumasından rahatsız olan çevrenin iktidarın tutucu siyasî odakların ve çıkar gruplarının enstitülerin kapatılmasına ilişkin oyunları da bu kitabın konuları arasında. Ve Başaran o zamanki rayından çıkan gidaşatın doğurduğu sakıncaları özellikle 1946 seçimlerinden sonra enstitülere öğretmenlerine öğrencilerine yapılan baskıyı ve ensitülerin kapanmasıyla eğitimde başlayan "karanlık" dönemi de bize gösteriyor...
Yalnız okuryazarlığı yaygınlaştırmak tüm köyleri okula kavuşturmak yeni tip bir öğretmen yetiştirmek değildi amaç. Hele hele kimilerinin sandığı gibi kapalı köy ekonomisini sürdürmek hiç değildi. Tarihsel koşulların sağladığı olanaklardan yararlanarak eğitimi emekçi üretici halkı bilinçlendirerek siyasal bir güç durumuna getirici sömürü düzenini zorlayıcı değişmeyi hızlandırıcı bir eyleme özgürleşme eylemine dönüştürmekti. 

Mehmet Başaran


İçindekiler ;

Özgürleşme Eylemi
Tonguç Baba
Özgürleşme Eylemi: Köy Enstitüleri
Yeni Eğitim Stratejisinde 21 Nokta
Ulusal Eğitim ve Gerçek Ulusçuluk
Köy Enstitülerinin İşleyişi       
Köy Enstitülerinde Kitap ve Kitaplık
Hasan Âli Dönemi
İmecebaşı
Hasan Âli Yücel'in Önsözü
Filozof Russell ile Tonguç
Köy Enstitüleri Dergisi
Köy Enstitüleri Dergisinde Yayımlanan "Haberler"
Herkes Kendine Göre Köy Enstitülü Olsun
Hasanoğlan Soruşturması
Köy Enstitülerinin Etkileri
Tonguç'un Mektupları
Islahat (!) Döneminde Varlık Dergisi ve Köy Enstitüleri 
Köy Enstitülerini Kim Yıktı?
Bozkırdaki Çekirdek Yazarı

Gök Ekin Acısı
Eğitim Emekçisi Ferit Oğuz
Eğitimde Amerikanlaşma ve Amerikan Eğitimi
Köyde Barış Gönüllüleri          
Sapı USA'lı Kazma     
Halıcılık Kursunda Bitirme Töreni        
Otuz Yıl Önce Yola Düşenler
Susturmak    
Gerçek Aydın ve "Haksız Yönetime Karşı"
Bilim İşçisi Orhan Burian
Gök Ekin Acısı
Dünya Çocuk Yılı
Nâzım Hikmet             
Türküler Ustaöğreticisi Veysel
Köy Enstitüleri ve Folklor       
H. V. Velidedeoğlu ve Köy Enstitüleri
Enstitülerin 60. Yılında Başaran'la Söyleşi